Otwarcie Domu Pamięci Obławy Augustowskiej
12 lipca 2025 roku w Augustowie zostanie oficjalnie otwarty Dom Pamięci Obławy Augustowskiej – miejsce poświęcone największej powojennej zbrodni dokonanej na Polakach. Nowa instytucja dokumentuje wydarzenia z lipca 1945 roku, kiedy to funkcjonariusze sowieckiego NKWD przy współudziale UB i MO zatrzymali i wywieźli w nieznanym kierunku co najmniej kilkaset osób. Ich los do dziś pozostaje niewyjaśniony. Uroczystość otwarcia Domu Pamięci rozpocznie się o godzinie 13:30 i będzie poprzedzona m.in. Mszą Świętą w Bazylice pw. Najświętszego Serca Jezusowego oraz poświęceniem obiektu.
Edukacja historyczna i publiczne upamiętnienie ofiar
Centralnym punktem obchodów będzie IX Publiczne Odczytywanie Nazwisk Ofiar pod hasłem „Przywróćmy im twarze i imiona”, które rozpocznie się o godzinie 11:00. W wydarzeniu biorą udział lokalne organizacje społeczne i historyczne. Celem odczytu jest przywracanie pamięci o osobach, które zaginęły bez śladu w czasie Obławy. Wydarzeniu towarzyszy wystawa stała, którą można zwiedzać od godziny 15:00. Montaż słowno-muzyczny z udziałem artystów Filharmonii Podlaskiej oraz poezją Grzegorza Kucharzewskiego dopełni pierwszy dzień uroczystości.
Debaty naukowe i działania popularyzatorskie
W kolejnych dniach odbędą się wydarzenia o charakterze naukowym i edukacyjnym. 14 lipca zaplanowano debatę zatytułowaną „Zmienna pamięć. Przemiany lokalnych i regionalnych tragedii w ponadnarodowe/ogólnokrajowe miejsca pamięci”, w której udział wezmą historycy i badacze pamięci zbiorowej z różnych ośrodków akademickich. Uczestnicy porównają Obławę Augustowską ze zbrodniami w Piaśnicy i Górnym Śląsku. Dwa dni wcześniej, 13 lipca, odbędzie się debata poświęcona popularyzacji wiedzy o Obławie oraz samej wystawie w nowo otwartym Domu Pamięci.
Zwiedzanie kuratorskie i gra terenowa
Dla osób zainteresowanych szczegółami wystawy stałej zaplanowano cykl zwiedzań kuratorskich z dr. Łukaszem Faszczą. Spotkania odbędą się w dniach 13, 14 i 15 lipca, a udział w nich wymaga wcześniejszej rezerwacji. Program obejmuje również grę terenową „Śladami Obławy Augustowskiej”, której celem jest edukacja poprzez aktywne poznawanie lokalnej historii. 13 lipca zaplanowano również objazd po miejscach filtracji z udziałem regionalnych badaczy Danuty i Zbigniewa Kaszlejów.
Widowisko muzyczne i działania artystyczne
Zwieńczeniem obchodów będzie widowisko muzyczno-multimedialne „Lipcowi ’45”, które odbędzie się 19 lipca w Amfiteatrze w Augustowie. Wystąpią m.in. Żurkowski, Marika, Ewelina Flinta i Maja Krzyżewska. Wcześniej, 14 lipca wieczorem, zaplanowano recital Grzegorza Kucharzewskiego oraz Światełko Pamięci pod Murem Pamięci, podczas którego odczytane zostaną fragmenty książki „Przerwane życiorysy” Alicji Maciejowskiej. Elementy artystyczne mają wspierać przekaz historyczny i wzmacniać przekaz o skali zbrodni.
Obława Augustowska – kontekst i znaczenie
Obława Augustowska pozostaje jednym z najboleśniejszych i zarazem najsłabiej zbadanych epizodów w historii powojennej Polski. Brak dokumentów źródłowych i nieznane miejsca pochówku Ofiar stanowią wyzwanie dla historyków i rodzin zaginionych. Otwarcie Domu Pamięci ma na celu nie tylko upamiętnienie wydarzeń z lipca 1945 roku, ale także nadanie im trwałego miejsca w świadomości społecznej i przestrzeni publicznej. Czy powstanie tej instytucji zainicjuje nowe badania i przyniesie przełom w ustaleniu prawdy o Obławie?
Informacje organizacyjne – obchody rocznicy Obławy Augustowskiej
Wszystkie wydarzenia odbywają się w Domu Pamięci Obławy Augustowskiej przy ul. 3 Maja 16 w Augustowie, z wyjątkiem widowiska 19 lipca, które odbędzie się w Amfiteatrze Miejskim. Wstęp na większość wydarzeń jest wolny, choć niektóre – jak zwiedzanie kuratorskie i objazdy – wymagają wcześniejszej rezerwacji telefonicznej. Szczegółowy program jest dostępny poniżej.
80. rocznica Obławy Augustowskiej – program obchodów
12 LIPCA (SOBOTA)
- 11:00 – IX Publiczne Odczytywanie Nazwisk Ofiar: „Przywróćmy im twarze i imiona”. Organizatorzy: Klub Historyczny im. Armii Krajowej, Światowy Związek Żołnierzy AK, Bazylika pw. NSJ, Augustowskie Placówki Kultury
- 11:45 – Poświęcenie Domu Pamięci Obławy Augustowskiej.
- 12:00 – Msza Święta w Bazylice pw. NSJ – nabożeństwo odprawi bp Romuald Kamiński, wnuk jednej z Ofiar Obławy Augustowskiej.
- 13:30 – Uroczystości oficjalne otwarcia Domu Pamięci Obławy Augustowskiej.
- 15:00 – Zwiedzanie wystawy.
- 16:00 – Montaż słowno-muzyczny z muzyką Filharmonii Podlaskiej i poezją Grzegorza Kucharzewskiego.
13 LIPCA (NIEDZIELA)
- 08:00 – Objazd po miejscach filtracji z Danutą i Zbigniewem Kaszlej.*
- 12:00 – Zwiedzanie kuratorskie z dr. Łukaszem Faszczą.*
- 14:00 – Debata naukowa poświęcona popularyzacji tematu Obławy Augustowskiej i wystawie stałej w Domu Pamięci Obławy Augustowskiej. Uczestnicy: Barbara Bojaryn-Kazberuk, Zbigniew Gluza, Danuta Kaszlej, dr Nikita Pietrow, prof. Rafał Wnuk
- 18:00 – Śpiewanki patriotyczne – Zespół Tańca Ludowego Bystry.
14 LIPCA (PONIEDZIAŁEK)
- 12:00, 14:00 – Zwiedzanie kuratorskie z dr. Łukaszem Faszczą.*
- 16:00 – Debata naukowa: „Zmienna pamięć. Przemiany lokalnych i regionalnych tragedii w ponadnarodowe/ogólnokrajowe miejsca pamięci. Obława Augustowska – Tragedia Górnośląska – Zbrodnia w Piaśnicy (1939–1945)”. Uczestnicy: prof. Małgorzata Dajnowicz, prof. Adam Dziurok, dr Sebastian Rosenbaum, dr Magdalena Izabella Sacha
- 20:00 – Recital Grzegorza Kucharzewskiego.
- 21:00 – Światełko Pamięci pod Murem Pamięci i lektura fragmentów „Przerwanych życiorysów” Alicji Maciejowskiej.
15 LIPCA (WTOREK)
- 14:00, 16:00 – Zwiedzanie kuratorskie z dr. Łukaszem Faszczą.*
- 18:00 – Gra terenowa: „Śladami Obławy Augustowskiej”.*
- 20:00 – Plenerowy pokaz notacji lokalnych „Świadków Historii”.
19 LIPCA (SOBOTA)
- 20:30 – Widowisko muzyczno-multimedialne „Lipcowi ’45”. (Amfiteatr w Augustowie)
- Wystąpią: Żurkowski, Marika, Ewelina Flinta, Maja Krzyżewska
* Liczba miejsc ograniczona – rezerwacje pod nr. +48 539 393 419
Obława Augustowska – największa powojenna zbrodnia na Polakach
W lipcu 1945 roku, na terenie północno-wschodniej Polski, doszło do jednej z najbardziej brutalnych i wciąż niewyjaśnionych operacji represyjnych wobec polskiego podziemia niepodległościowego. Przeprowadzona przez sowieckie siły bezpieczeństwa Obława Augustowska objęła około 7 tysięcy osób. Blisko 600 z nich zaginęło bez śladu – nieznane są miejsca ich pochówku ani szczegóły egzekucji. Obława była konsekwencją strategii eliminowania wszelkich form oporu wobec sowietyzacji regionu, a jej skutki do dziś pozostają bolesną luką w polskiej pamięci historycznej.
Historia budynku „Domu Turka”
Dom Pamięci mieści się w zabytkowym budynku, znanym lokalnie jako „Dom Turka”. Kamienica zawdzięcza swoją nazwę popularnej w okresie międzywojennym cukierni „Ankara”, prowadzonej przez Kamila Tiakosza, bośniackiego imigranta zwanego „Turkiem”. Po wkroczeniu Sowietów w 1940 roku budynek został zajęty przez NKWD, a w latach powojennych stał się siedzibą Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. W jego podziemiach znajdował się areszt, gdzie przetrzymywano i brutalnie przesłuchiwano więźniów politycznych. Wśród nich były osoby zatrzymane w czasie Obławy Augustowskiej.
Fot. Instytut Pileckiego – zrzut ekranu YouTube