Ciemna strona TikToka i Instagrama – badania o szkodliwym wpływie social mediów na nastolatków - Sudovia News

Badania wskazują, że wielogodzinne korzystanie przez dzieci i młodzież z aplikacji społecznościowych (TikTok, Instagram, YouTube, Snapchat, Facebook) łączy się z licznymi problemami. Nadużywanie ekranów prowadzi do zaburzeń snu, obniżonej koncentracji i słabszych wyników w nauce. Młodzi użytkownicy częściej doświadczają lęków, depresji oraz cyberprzemocy, co pogarsza ich samopoczucie i relacje z rówieśnikami. Wyniki najnowszych badań z Polski i Europy potwierdzają, że intensywne używanie social mediów ma negatywny wpływ na zdrowie psychiczne oraz rozwój edukacyjny młodzieży.

Czas spędzany online i uzależnienie

Większość polskich uczniów bardzo wcześnie zaczyna korzystać z internetu i serwisów społecznościowych. Z badania z 2023 r. wynika, że przeciętny nastolatek spędza w sieci ok. 5 godz. 36 min dziennie (dla porównania: 3:40 w 2014 r., 4:50 w 2020 r.)[1]. Jednocześnie niemal 98% uczniów w wieku 13–17 lat korzysta z social mediów, a 96% odwiedza je codziennie[2]. Spędzany czas rośnie z wiekiem – dziewczynki deklarują średnio prawie 4 godz. 41 min dziennie, chłopcy ok. 3:44 h[3]. Coraz częściej pojawia się problem uzależnienia – 16,2% nastolatków przyznaje, że nie może wytrzymać bez mediów społecznościowych nawet godziny, a 25,6% nie potrafi przez ten czas myśleć o niczym innym[1]. Co trzeci badany mieści się w kategorii wysokiego ryzyka „problematycznego użytkowania internetu” (PUI)[4]. Zwłaszcza dziewczęta licealne są narażone na silną zależność od smartfona – 39,4% wskazało, że bez telefonu ich życie stałoby się „puste”[4]. Takie dane mówią, że media społecznościowe przestały być jedynie uzupełnieniem czasu wolnego – dla wielu młodych stały się głównym elementem dnia.

Cyfrowy detoks, czyli jak odzyskać koncentrację w erze nieustannych powiadomień

Zdrowie psychiczne: lęki, depresja i zaburzenia snu

Intensywne korzystanie z mediów społecznościowych wiąże się z wieloma problemami psychicznymi. Badania unijne pokazują, że w grupie 15-latków aż 47% zgłasza objawy depresji, a 53% – objawy lękowe; korzystanie z serwisów powyżej 3 godzin dziennie było silnie związane z większym prawdopodobieństwem wystąpienia tych zaburzeń[5]. Szczególnie narażone są nastolatki płci żeńskiej – dziewczynki z dużym natężeniem użycia social mediów statystycznie częściej deklarują stany depresyjne (60% vs 35% chłopców) i lękowe (65% vs 41%)[6]. W Polsce podobnie niepokojące sygnały: co piąty uczeń 7. klasy szkoły podstawowej odczuwa częsty smutek lub bezsilność, a w starszych klasach co trzeci ankietowany przyznaje, że czuje się często „bezwartościowy”[7]. Uczniowie zaczynają sięgać po telefon także jako ucieczkę od negatywnych emocji – ok. 30% badanych deklaruje, że często włącza internet, gdy jest przygnębiona/y[8]. Takie zachowanie paradoksalnie może pogłębiać trudności: przeglądanie treści online często przynosi fatalne wzorce do naśladowania. Blisko połowa polskich nastolatków, którzy przyznali się do myśli samobójczych, informuje, że w ich feedzie pojawiały się treści dotyczące samookaleczeń i samobójstw (40% uczniów 7. klasy, 55% licealistów)[9].

Nadmierne użycie mediów społecznościowych utrudnia też zdrowy sen i odpoczynek. Mechanizmy platform (autoodtwarzanie filmów, niekończące się przewijanie) sprzyjają „pasywnemu scrollowaniu”, które wypiera sen, aktywność fizyczną i bezpośredni kontakt z innymi ludźmi[10]. Dane WHO wskazują, że nadmierna ekspozycja na ekran odciąga uwagę nastolatków od ważnych potrzeb biologicznych i społecznych[10]. W efekcie młodzież śpi krócej, gorzej wypoczywa i gorzej radzi sobie ze stresem. Długotrwały brak snu czy brak kontaktu twarzą w twarz obniża samoocenę i zwiększa podatność na zaburzenia emocjonalne. Eksperci podkreślają, że ciągłe porównywanie się z innymi użytkownikami oraz pogoń za „lajkami” i idealnym wizerunkiem doprowadzają do frustracji i spadku satysfakcji z siebie[11][5].

Wyniki w nauce i koncentracja

Nadmierne korzystanie z social mediów odbija się również na procesach poznawczych i postępach w nauce. Najnowsze badania neuropsychologiczne pokazują, że nawet umiarkowany kontakt z mediami społecznościowymi osłabia zdolności poznawcze dzieci i nastolatków. W dużym badaniu opublikowanym w JAMA Network Open stwierdzono, że już godzina dziennie aktywności online wiązała się ze spadkiem o 1–2 punktów w testach czytania i pamięci w porównaniu z dziećmi, które w ogóle nie korzystały z takich aplikacji; u użytkowników intensywnych (3 godz. dziennie) różnica wyniosła 4–5 punktów[12]. Psychologowie mówią o tzw. „efekcie dawki” – im więcej czasu spędzają dzieci na social media, tym wyraźniej spada ich sprawność uczenia się[12]. Długie sesje online wypierają też czas na odrabianie lekcji, czytanie czy naukę języka, co bezpośrednio przekłada się na obniżone wyniki szkolne. Dodatkowo mechanizmy platform i powiadomień rozpraszają uwagę – nastolatkom trudniej skupić się na jednym zadaniu, gdy ciągle sprawdzają kolejne wiadomości czy nowości. Raport WHO ostrzega, że tego rodzaju pasywne scrollowanie zaburza sen, ruch i bezpośrednie interakcje dzieci (w porównaniu np. z aktywnym czytaniem czy nauką)[10][13]. Braki w koncentracji i zmęczenie umysłowe wynikające z chronicznego używania smartfonów często przekładają się na obniżone oceny szkolne czy trudności z nadążaniem za materiałem.

Relacje społeczne i cyberprzemoc

Media społecznościowe znacznie zmieniły sposób komunikowania się młodzieży, ale efekt nie zawsze jest pozytywny. W badaniach polskich nastolatkowie przyznają, że serwisy społecznościowe ułatwiają utrzymanie kontaktu z przyjaciółmi (ok. 74% młodych tak deklaruje)[14]. Jednocześnie jednak rośnie ryzyko konfliktów i izolacji. Co trzeci badany przez NASK nastolatek spotkał się z wyzwiskami w sieci, a co czwarty – z ośmieszaniem bądź poniżaniem[15]. Mimo tego niewielu uczniów zgłasza cyberprzemoc dorosłym – większość radzi sobie z nią sama albo zachowuje milczenie. W efekcie wielu młodych ludzi czuje się odizolowanych. W raporcie DBOMZ aż 20% badanych stwierdziło, że nie ma naprawdę bliskiego przyjaciela, a 25% twierdzi, że często czuje się odrzucone przez otoczenie[16]. Relacje offline ulegają osłabieniu, gdy znaczna część życia toczy się w wirtualnej przestrzeni. Młodzież spędzająca dużo czasu online ma mniej okazji do rozwoju umiejętności społecznych twarzą w twarz, a mechanizmy algorytmiczne często izolują ją w bańkach informacyjnych. W rezultacie, chociaż media społecznościowe dostarczają szybkiej komunikacji, mogą też pogłębiać poczucie samotności i niezrozumienia w realnym świecie.

Hejt w Internecie: przyczyny, skutki i sposoby przeciwdziałania

Zagrożenia specjalne: seksting i niebezpieczne treści

Poza wymienionymi skutkami, social media stwarzają też dodatkowe zagrożenia. Przykładem jest seksting – rozsyłanie nagich lub półnagich zdjęć. W badaniu NASK na pytanie o sexting aż 32,7% nastolatków przyznało, że otrzymało za pośrednictwem internetu cudze nagie lub półnagie fotografie[17]. Ujawnienie takich materiałów może prowadzić do ciężkiej traumy, a rodzice zazwyczaj nie zdają sobie z tego sprawy (w badaniu tylko 5,6% dorosłych wiedziało, że ich dziecko doświadczyło sekstingu). Inny przykład to agresywne trendy i „patostreaming” – młodzież może natrafić na wulgaryzmy, przemoc lub niebezpieczne wyzwania transmitowane na żywo. W poszukiwaniu ucieczki od problemów uczniowie często trafiają na treści autodestrukcyjne – według badań około połowa nastolatków z myślami samobójczymi miała przypadkowo wyświetlone materiały o samookaleczeniach lub samobójstwie[9]. Ponadto serwisy społecznościowe ułatwiają rozprzestrzenianie się cyberzagrożeń (mowa nienawiści, nielegalne treści, uzależnienie behawioralne). Brak kontroli wieku pozwala coraz młodszym dzieciom zakładać konta i być narażonym na nieodpowiednie materiały. Wszystkie te czynniki łącznie zwiększają ryzyko psychicznej i nawet fizycznej krzywdy u młodych użytkowników.