Media społecznościowe w życiu dzieci i młodzieży
Z mediów społecznościowych korzysta dziś niemal każdy nastolatek – według danych aż 95% osób w wieku 13–17 lat regularnie używa przynajmniej jednej platformy, a ponad jedna trzecia deklaruje korzystanie „niemal bez przerwy”. Co istotne, pomimo że minimalny wiek rejestracji to zwykle 13 lat, prawie 40% dzieci w wieku 8–12 lat również aktywnie uczestniczy w życiu cyfrowym. Ten niemal powszechny zasięg nie idzie jednak w parze z niezależnymi, kompleksowymi analizami bezpieczeństwa wpływu mediów społecznościowych na rozwijające się umysły młodzieży. Rodzice, wychowawcy, naukowcy i eksperci ds. zdrowia psychicznego coraz głośniej podnoszą potrzebę zrozumienia realnego wpływu cyfrowych platform na kondycję psychiczną najmłodszych użytkowników.
Złożoność wpływu mediów społecznościowych na zdrowie psychiczne młodych ludzi
Wpływ mediów społecznościowych na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży jest wieloaspektowy i zależy od wielu czynników: czasu spędzanego na platformach, rodzaju konsumowanych treści, rodzaju interakcji oraz tego, na ile korzystanie z sieci zakłóca podstawowe aktywności sprzyjające zdrowiu, takie jak sen czy aktywność fizyczna. Należy również uwzględnić indywidualne cechy dziecka: jego mocne i słabe strony, kontekst kulturowy, historyczny oraz społeczno-ekonomiczny. Szczególna wrażliwość dotyczy okresu dojrzewania – między 10. a 19. rokiem życia – gdy mózg przechodzi przez kluczowe fazy rozwoju, a tożsamość oraz poczucie własnej wartości są wyjątkowo podatne na wpływy społeczne, opinie rówieśników i porównania społeczne. Badania sugerują, że częste korzystanie z mediów społecznościowych może prowadzić do zmian w strukturze i funkcjonowaniu ciała migdałowatego (odpowiedzialnego za uczenie się emocjonalne) oraz kory przedczołowej (ważnej dla kontroli impulsów i regulacji emocji), co zwiększa wrażliwość młodych użytkowników na nagrody i kary społeczne.
Korzyści płynące z mediów społecznościowych: wsparcie, kreatywność i poczucie przynależności
Media społecznościowe oferują młodym ludziom realne korzyści: pozwalają budować relacje, znaleźć osoby o podobnych zainteresowaniach czy tożsamościach oraz dają przestrzeń do wyrażania samego siebie. Dla grup narażonych na marginalizację, takich jak mniejszości rasowe, etniczne czy społeczność LGBTQ+, kontakt online może stanowić ważne źródło wsparcia psychicznego, pomóc w budowaniu tożsamości oraz dawać możliwość afirmacji. Badania pokazują, że aż 70% nastoletnich dziewcząt z mniejszości etnicznych trafia w sieci na treści, które pozytywnie odnoszą się do ich tożsamości. Co więcej, większość młodych ludzi deklaruje, że dzięki mediom społecznościowym czuje się bardziej akceptowana, ma osoby, do których może się zwrócić w trudnych chwilach, może wyrażać swoją kreatywność i jest na bieżąco z życiem rówieśników. Również cyfrowe interwencje psychologiczne – realizowane poprzez media społecznościowe – mogą sprzyjać poszukiwaniu pomocy i stanowić pierwszy krok w kierunku profesjonalnej opieki psychologicznej.
Ryzyka i negatywne skutki związane z intensywnym użytkowaniem
Choć media społecznościowe mają potencjał do wzmacniania więzi i poczucia przynależności, liczne badania podkreślają też ich ciemniejsze strony. U dzieci i młodzieży spędzających ponad trzy godziny dziennie w sieci ryzyko wystąpienia objawów depresji i lęku wzrasta dwukrotnie. Średnio ósmoklasiści i uczniowie szkół średnich spędzają dziś około 3,5 godziny dziennie na platformach społecznościowych. Badania przeprowadzone wśród studentów pokazały, że wprowadzenie nowej platformy społecznościowej zwiększyło poziom depresji o 9% i lęku o 12%, a efekt ten w przeliczeniu na całą populację mógł oznaczać ponad 300 000 nowych przypadków depresji. Inne badania wykazały, że ograniczenie korzystania z mediów społecznościowych do 30 minut dziennie przez trzy tygodnie skutkowało wyraźnym spadkiem objawów depresji, zwłaszcza u osób z wysokim poziomem depresji wyjściowej. Dezaktywacja kont na cztery tygodnie poprawiała subiektywne poczucie szczęścia, satysfakcji z życia oraz obniżała poziom lęku i depresji – w stopniu porównywalnym do efektów interwencji psychologicznych, takich jak terapia grupowa czy indywidualna.
Specyficzne zagrożenia: cyberprzemoc, zaburzenia obrazu ciała i problemy ze snem
Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że media społecznościowe są szczególnie ryzykowne dla dziewcząt i młodych osób już borykających się z problemami psychicznymi. Wiążą się one ze zwiększonym ryzykiem cyberprzemocy, zaburzeniami obrazu ciała, nieprawidłowymi zachowaniami związanymi z jedzeniem oraz pogorszeniem jakości snu. Przykładowo, badanie w grupie 14-latków wykazało, że intensywne korzystanie z mediów społecznościowych przewidywało gorszy sen, większe narażenie na prześladowanie online, obniżone poczucie własnej wartości i wyższe wskaźniki objawów depresyjnych – przy czym zależności te były silniejsze u dziewcząt niż u chłopców. Obawy te podzielają rodzice: większość z nich martwi się, że media społecznościowe mogą zwiększać u ich dzieci ryzyko depresji, lęku, spadku samooceny, narażenia na nękanie, presji dostosowywania się do oczekiwań rówieśników oraz kontaktu z treściami nieodpowiednimi.
Luki badawcze i potrzeba dalszych analiz
Relacja między korzystaniem z mediów społecznościowych a zdrowiem psychicznym dzieci i młodzieży jest złożona i potencjalnie dwukierunkowa. Dotychczasowe badania były głównie korelacyjne, skupiały się na młodych dorosłych i dostarczały zróżnicowanych wyników. Eksperci podkreślają, że brak dostępu do danych wewnętrznych firm technologicznych utrudnia pełne zrozumienie skali wpływu mediów społecznościowych na psychikę młodych ludzi.
Kluczowe pytania wymagające odpowiedzi to m.in.:
- Jak kontakty online różnią się od interakcji twarzą w twarz pod względem wpływu na zdrowie psychiczne?
- Jak porównania społeczne kształtują zadowolenie z życia?
- Jak specyficzne funkcje platform wpływają na mechanizmy motywacji i nagrody w mózgu?
- Jakie treści, w jakiej częstotliwości i intensywności, są najbardziej szkodliwe, a jakie przynoszą korzyści?
- I co najważniejsze: jakie strategie ochronne – na poziomie indywidualnym, społecznym i systemowym – skutecznie chronią młodzież przed negatywnymi skutkami korzystania z mediów społecznościowych?
Źródła
Social Media and Youth Mental Health: The U.S. Surgeon General’s Advisory 2023