Plan zarządzania Puszczą Białowieską gotowy do publikacji
Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy zakończyły prace nad dokumentem planistycznym dla Obiektu Światowego Dziedzictwa „Puszcza Białowieska”. Zakończenie opracowania planu oznacza, że Polska wypełni kluczowy postulat UNESCO. Dokument zostanie opublikowany jeszcze w czerwcu i poddany konsultacjom społecznym w lipcu i sierpniu.
Dlaczego plan był konieczny?
UNESCO wymaga od każdego państwa posiadającego obiekt światowego dziedzictwa sporządzenia szczegółowego planu zarządzania. Polska część Puszczy Białowieskiej, wpisana na listę UNESCO od 1979 roku (w 1992 r. wpis rozszerzono o tereny białoruskie), takiego dokumentu dotąd nie posiadała. Brak planu oraz niezgodne z prawem działania prowadzone w przeszłości, m.in. wycinka drzew w 2017 roku, doprowadziły do zagrożenia statusem Puszczy na liście dziedzictwa. Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł wówczas, że działania Lasów Państwowych były sprzeczne z prawem unijnym. Od tego czasu pojawiały się głosy, że UNESCO może przenieść Puszczę na listę dziedzictwa w zagrożeniu. Plan ma temu zapobiec.
Jak powstawał dokument?
Prace nad planem rozpoczęły się w 2021 roku. W ciągu trzech lat opracowano 17 ekspertyz naukowych, przeprowadzono obszerne badania społeczne oraz zorganizowano warsztaty z udziałem około 1800 osób. W pracach uczestniczyli nie tylko eksperci i urzędnicy, ale także przedstawiciele samorządów, mieszkańcy regionu, reprezentanci parków narodowych oraz parlamentarzyści. Uwzględniono również wytyczne UNESCO zawarte w raporcie z 2023 roku. Ostateczna wersja planu zostanie zaprezentowana w Białowieży podczas spotkania organizowanego 26 czerwca.
Kluczowe założenia planu do 2050 roku
Plan zakłada utrzymanie ścisłej ochrony Puszczy Białowieskiej do 2050 roku. W dokumencie uwzględniono aktualne warunki, takie jak obecność infrastruktury granicznej – zapory na granicy polsko-białoruskiej oraz obecność straży granicznej i wojska. Zaproponowano aktualizację planów przeciwpożarowych, urealnienie zasięgów poszczególnych stref ochronnych oraz doprecyzowanie zasad użytkowania terenu. Około 90 proc. powierzchni puszczy ma pozostać dostępna dla mieszkańców i turystów, którzy będą mogli zbierać grzyby, owoce i zioła.
Czym jest strefowanie i dlaczego wywołuje spory?
Jednym z najważniejszych elementów planu jest podział puszczy na strefy ochronne, z których każda charakteryzuje się różnym poziomem dopuszczalnych działań. Największe kontrowersje budzi tzw. czwarta strefa – obszar o najniższym poziomie ochrony, gdzie możliwa jest wycinka drzew. Przedstawiciele organizacji ekologicznych apelują o ograniczenie wycinki, natomiast lokalne samorządy podkreślają konieczność możliwości gospodarowania tym terenem w celach ekonomicznych. Obawy budzi także wpływ planowanych zapisów na rozwój regionu i swobody mieszkańców.
Głos społeczności lokalnej a interes państwa
Samorządy z powiatu hajnowskiego oraz niektóre organizacje społeczne podnoszą, że głosy lokalnych społeczności nie były dostatecznie uwzględniane podczas opracowywania planu. W marcu skierowano skargę do UNESCO, zarzucając rządowi prowadzenie działań bez konsultacji z mieszkańcami. Strona rządowa podkreśla natomiast, że plan nie wprowadza nowych ograniczeń w porównaniu z obecnymi przepisami, a wiele postulatów lokalnych zostało uwzględnionych.
Nowe czynniki w zarządzaniu Puszczą Białowieską
Plan obejmuje także nowe elementy związane z bezpieczeństwem granicznym, takie jak wpływ zapory granicznej zbudowanej w 2022 roku czy budowy infrastruktury militarnej w ramach projektu „Tarcza Wschód”. Te inwestycje wiążą się z trwającym od 2021 roku kryzysem migracyjnym i wymagają dodatkowej analizy ich wpływu na ekosystem. Ochrona granicy państwowej została w dokumencie powiązana z koniecznością monitoringu przyrodniczego i zachowania siedlisk gatunków objętych ochroną.
Czy plan uchroni Puszczę Białowieską przed utratą statusu?
Celem planu jest spełnienie międzynarodowych wymogów ochrony, zabezpieczenie statusu dziedzictwa światowego oraz zapewnienie trwałości ekosystemu Puszczy Białowieskiej. Jego realizacja ma też na celu przywrócenie zaufania do polskiego systemu zarządzania obiektami światowego dziedzictwa. Kluczowe będzie to, czy zaproponowane rozwiązania zostaną zaakceptowane przez UNESCO i społeczność międzynarodową, a także czy lokalne społeczności znajdą w nich przestrzeń do współistnienia z chronionym obszarem.
Co dalej?
Dokument zostanie zaprezentowany publicznie 26 czerwca. W lipcu i sierpniu przeprowadzone zostaną konsultacje społeczne, które potrwają 35 dni. Rząd oraz Instytut Ochrony Środowiska deklarują gotowość do rozmów i modyfikacji zapisów w oparciu o zgłoszone uwagi. Efektem tych działań ma być ostateczna wersja planu, który pozwoli na efektywne i zgodne z normami międzynarodowymi zarządzanie ostatnim pierwotnym lasem nizinnej Europy.