Rocznica ujawnienia masowych grobów w Katyniu
13 kwietnia przypada Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej, ustanowiony uchwałą Sejmu RP w 2007 roku. Tego dnia, w 1943 roku, niemieckie władze okupacyjne ogłosiły światu informację o odkryciu masowych grobów w lesie katyńskim pod Smoleńskiem, gdzie spoczywały szczątki tysięcy polskich oficerów. Dzień ten stanowi hołd dla zamordowanych oraz przypomnienie o jednym z najbardziej tragicznych rozdziałów w historii XX wieku.
Zbrodnia Katyńska – planowana eksterminacja elity II Rzeczypospolitej
Zbrodnia Katyńska była systematycznie zaplanowaną akcją wymierzoną w polską elitę intelektualną, wojskową i urzędniczą. Wiosną 1940 roku na podstawie decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca, podjętej na wniosek Ławrientija Berii, NKWD dokonało egzekucji 21 768 obywateli polskich. Byli to głównie oficerowie Wojska Polskiego, policjanci, strażnicy więzienni, urzędnicy, naukowcy, lekarze, inżynierowie, nauczyciele i przedstawiciele innych wolnych zawodów – osoby uznane przez sowieckie władze za „wrogów ludu”.
Miejsca egzekucji i liczba ofiar
Egzekucje odbywały się w kilku miejscach: w Katyniu, Charkowie, Miednoje i Mińsku. Blisko 15 tysięcy ofiar stanowili jeńcy z obozów w Kozielsku (4410), Starobielsku (3739) i Ostaszkowie (6314). Pozostałe ofiary – co najmniej 7 305 osób – to więźniowie z obszarów wschodnich II RP, wcielonych po 17 września 1939 roku do ZSRR. Zostali oni rozstrzelani na podstawie rozkazu nr 00350 Berii z 22 marca 1940 roku, dotyczącego „rozładowania” więzień na sowieckiej Ukrainie i Białorusi.
Dezinformacja i milczenie sojuszników
Tuż po ogłoszeniu przez Niemców informacji o odkryciu grobów, władze sowieckie obarczyły odpowiedzialnością za zbrodnię hitlerowskie Niemcy. Propaganda ZSRR, wspierana przez władze PRL, przez dziesięciolecia utrwalała tę wersję wydarzeń. Rząd RP na uchodźstwie próbował interweniować u Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, co doprowadziło do zerwania stosunków dyplomatycznych z ZSRR. Mimo że władze Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii znały prawdę już w 1943 roku, nie zdecydowały się na jej ujawnienie z obawy o stabilność koalicji antyhitlerowskiej.
Śledztwo amerykańskiej komisji Maddena
W 1951 roku Kongres USA powołał Specjalną Komisję Śledczą do Zbadania Zbrodni Katyńskiej, znaną jako Komisja Maddena. Jej raport jednoznacznie wskazywał ZSRR jako sprawcę i zalecał postawienie winnych przed międzynarodowym trybunałem. Jednak zimnowojenny kontekst polityczny uniemożliwił realizację tych postulatów.
Ujawnienie prawdy w latach 90.
Dopiero 13 kwietnia 1990 roku władze ZSRR oficjalnie przyznały, że zbrodni dokonało NKWD. Wskazano bezpośrednich sprawców – Ławrientija Berię i Wsiewołoda Mierkułowa. Prezydent Michaił Gorbaczow przekazał stronie polskiej pierwsze dokumenty archiwalne. Do dziś nie odnaleziono wszystkich miejsc pochówku ani nie ustalono pełnych list ofiar, w szczególności tych zamordowanych na terenie obecnej Ukrainy i Białorusi.
Dziedzictwo Zbrodni Katyńskiej – obowiązek pamięci
Zbrodnia Katyńska stanowi przykład świadomego ludobójstwa, które miało na celu wyniszczenie narodu poprzez eliminację jego warstwy przywódczej i intelektualnej. Upamiętniając 13 kwietnia Ofiary Zbrodni Katyńskiej, nie tylko oddajemy hołd poległym, ale również wypełniamy zobowiązanie wobec historii – pielęgnując pamięć i prawdę, która przez dekady była zakłamywana i przemilczana.
Źródła
https://www.gov.pl/web/nauka/dzien-pamieci-ofiar-zbrodni-katynskiej (dostęp: 12.04.2025)
https://muzeum1939.pl/dzien-pamieci-ofiar-zbrodni-katynskiej/aktualnosci/4260.html (dostęp: 12.04.2025)